برای چه بیماری هایی به متخصص طب فیزیک و توانبخشی فیزیکی نیاز داریم؟
اگر شما حداقل یکبار به متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کرده‌اید، با مطالعه این مقاله می‌توانید به طور دقیق‌تری با دامنه‌های این تخصص و نقش آنها در پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی از بیماری‌ها آشنا شوید. اگر هم تاکنون به پزشکان طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه ننموده‌اید، این مقاله به شما اطلاعاتی درباره این تخصص ارائه می‌دهد و می‌توانید برای تشخیص و درمان مشکلات مرتبط با این حوزه پزشکی از خدمات آنها بهره‌برید.
برای چه بیماری‌هایی نیاز به مراجعه به متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی داریم؟
برای پاسخ به این سوال، باید ابتدا با رشته طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی آشنا شویم. این رشته یکی از ۲۶ رشته تخصصی پزشکی در ایران است. متخصصان این حوزه پس از گذراندن دوره پزشکی عمومی، در امتحان دستیاری شرکت می‌کنند و با رتبه‌های برتر وارد این مقطع تحصیلی می‌شوند. سپس پس از سه سال تحصیل در این رشته، فارغ التحصیل می‌شوند.
حالا بهتر است کمی به عقب برگردیم و تاریخچه این رشته را در سطح جهانی و ایران برای شما مرور کنیم.
تاریخچه طب فیزیکی و توانبخشی:
در طی جنگ جهانی اول، توجه به درمان‌های فیزیکی بیماری‌ها افزایش یافت و پزشکان به منظور بهبود عملکرد بیماران از این نوع درمان‌ها استفاده کردند. در سال ۱۹۲۰، انجمنی مشترک بین پزشکان و فیزیوتراپیست‌ها تشکیل شد و بعداً با تلاش این افراد، انجمن طب فیزیکی تأسیس شد. در حال حاضر، انجمن طب فیزیکی و توانبخشی آمریکا، انجمن فیزیاتراپیستهای آکادمیک و بورد طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی آمریکا از میراث هفتاد سال تلاش متخصصان این رشته بهره می‌برند.
آموزش رشته طب فیزیکی در سال ۱۹۲۶ در دانشگاه Northwestern امریکا آغاز شد. سپس دکتر کروزن، که به عنوان پدر طب فیزیکی شناخته می‌شود، عنوان “فیزیاتریست-Physiatrist” را به متخصصان این رشته اختصاص داد.
در ایران، متخصصان این رشته از دهه پنجاه فعالیت و خدمت به بیماران را آغاز کرده‌اند، که همگی فارغ التحصیل دانشگاه‌های خارج از کشور هستند. با آغاز جنگ تحمیلی و افزایش نیاز به این رشته در سال ۱۳۶۱، دانشگاه علوم پزشکی شیراز اولین دوره دستیاری طب فیزیکی و توانبخشی راه‌اندازی کرد و آموزش متخصصان این رشته در ایران به شکل رسمی شروع شد.
در ادامه، دانشگاه‌های ارتش، تبریز، و شهید بهشتی به آموزش این رشته تخصصی پرداختند، و اکنون ده دانشگاه علوم پزشکی در سراسر کشور حدود ۵۰ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی را به جمع متخصصان این رشته اضافه می‌کنند.
هدف اصلی متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی، افزایش کیفیت زندگی افراد با ناتوانی ناشی از اختلالات اسکلتی-عضلانی، اختلالات سیستم عصبی مانند آسیب مغز و نخاع، و مشکلات قلبی-ریوی است. این متخصصان برخلاف دیگر پزشکان که متمرکز بر درمان بیماری‌ها هستند، به بهبود کیفیت زندگی افراد و افزایش استقلال آنها در فعالیت‌های روزمره تمرکز دارند. بنابراین، آنها بخش جدایی‌ناپذیری از تیم توانبخشی بیماران با هر نوع آسیبی که باعث اختلال در عملکرد فرد در زندگی روزانه و نقش اجتماعی او شده است، هستند.
متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی در بیمارستان‌ها نیز به فعالیت مشغول بوده و در ویزیت و مشاوره به سایر همکاران خود در زمینه توانبخشی بیماران بستری کمک می‌کنند. همچنین، در ویزیت بیماران در بخش سرپایی نیز فعالیت دارند و در تشخیص و درمان بیماران مرتبط با این حوزه پزشکی نقش دارند.
فعالیت‌های متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی در بخش بستری
فعالیت‌های متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی در بخش بستری را می‌توان در زمینه‌های زیر خلاصه کرد:
- توانبخشی سیستم عصبی شامل بیمارانی با آسیب نخاعی، ضربه مغزی، سکته مغزی، ام اس، پارکینسون و فلج مغزی در کودکان.
- توانبخشی قلبی-ریوی شامل بیمارانی با سکته قلبی، نارسایی قلبی، آسم و مشکلات ریوی دیگر.
- توانبخشی ارتوپدی شامل توانبخشی قبل و بعد از عمل‌های ارتوپدی، شکستگی‌ها و غیره.
- توانبخشی اطفال شامل بیماران کودک با فلج مغزی، بیماری‌های عضلانی مانند میوپاتی‌ها و دیستروفی‌های ارثی.
- و در موارد دیگری که به توانبخشی نیاز دارند، مثل نقص عضو، سوختگی، سرطان، پیوند و هر بیماری که عملکرد فرد را در زندگی روزمره و نقش اجتماعی او تحت تأثیر قرار داده است.
متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی در تشخیص، درمان و توانبخشی موارد فوق همراه با سایر متخصصان، به ویژه متخصصان مغز و اعصاب، جراحان مغز و اعصاب، جراحان ارتوپد، متخصصان قلب و عروق، و روانپزشکان همکاری می‌کنند. اعضای تیم توانبخشی نیز شامل کاردرمانگران، فیزیوتراپیست‌ها، گفتاردرمانگران، کارشناسان ارتوپدی فنی، روانشناسان، و مددکاران اجتماعی می‌شوند. اصولاً توانبخشی به صورت تیمی و چندتخصصی انجام می‌شود.
متخصصان این رشته در بخش سرپایی در مطب‌های شخصی، کلینیک‌های درد و یا مراکز جامع توانبخشی فعالیت دارند و در این موارد زیر خدمات ارائه می‌دهند:
- پیگیری و نظارت بر روند توانبخشی بیماران بستری که در موارد فوق اشاره شده است و همچنین تداوم درمان آنها توسط تیم توانبخشی فیزیکی.
- پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی بیماری‌های مرتبط با استخوان، عصب و عضله.
- درمان بیماری‌های اسکلتی-عضلانی.
- تشخیص و درمان انواع کمردرد با استفاده از روش‌های فیزیکی.
- تشخیص و درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر (سیاتیکا).
- تشخیص و درمان بیرون‌زدگی دیسک گردن.
- انجام درمان‌های غیرجراحی در اختلالات ستون فقرات و دیسک.
- پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی از پوکی استخوان.
- درمان آرتروز مفاصل.
- تشخیص و درمان آسیب‌های تاندونی.
- انجام تزریق‌های تخصصی در بیماری‌های اسکلتی-عضلانی.
- درمان آرتروز زانو با استفاده از تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)، ژل هیالورونیک، پرولوتراپی، ازن و …
- تشخیص و درمان اختلالات شانه مانند پارگی‌ها و آسیب‌های تاندونی، شانه یخ‌زده.
- تشخیص و درمان گیرافتادگی‌های عصبی در نقاط مختلف مثل مچ دست و آرنج.
- تشخیص علت و درمان گزگز، مورمور، سوزن‌سوزن شدن و خواب‌رفتگی دست‌ها و پاها.
- ورزش درمانی در آسیب‌های اسکلتی-عضلانی.
- درمان کمردرد و گردن‌درد با تجویز تمرینات تخصصی.
- تشخیص، درمان و توانبخشی فیزیکی از انواع آسیب‌های ورزشی.
- به کارگیری حرکات اصلاحی در درمان انحرافات ستون فقرات (مانند اسکولیوز و گودی کمر)، زانوها و افتادگی شانه‌ها.
- استفاده از روش‌های درمان دستی (مانیپولاسیون ستون فقرات یا منوآل تراپی) مشابه آنچه در کایروپراکتیک و استئوپاتی انجام می‌شود.
- تزریق بوتولینوم توکسین (بوتاکس) در درمان اسپاسم و اسپاستیسیت عضلات در بیماری‌هایی مانند ام‌اس، سکته مغزی و آسیب نخاعی.
- تشخیص و درمان آسیب‌های اسکلتی-عضلانی مرتبط با شغل و ارائه راهکارهایی جهت پیشگیری از این مشکلات.
- درمان انواع بی‌اختیاری ادرار و مدفوع با استفاده از تکنیک‌هایی نظیر بیوفیدبک.
- درمان گرفتگی‌ها و اسپاسم‌های عضلانی.
- تجویز و استفاده از انواع مدالیته‌های فیزیکی مثل لیزرپرتوان (High Power Laser)، مگنت تراپی (Magnet Therapy) و شاک ویو (Shock Wave).
- تشخیص و درمان دفورمیتی (بدشکلی‌ها) پا مانند کف پای صاف و چرخش مچ.
- درمان فتق دیسک کمر با تزریق‌های تخصصی ستون فقرات مانند تزریق اپیدورال و کودال.
متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی در تشخیص بیماری‌ها از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. مشابه دیگر حوزه‌های پزشکی، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی از ابزارهای مهمی برای تشخیص بیماری‌ها بهره می‌برند. این ابزارها شامل شرح حال و معاینه فیزیکی دقیق بیماران می‌شوند و از آنها به عنوان یک ابزار ارزان و بی‌عارضه برای تشخیص و درمان بیماران استفاده می‌شود.
علاوه بر این، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر و یا انتخاب یک تشخیص نهایی از میان تشخیص‌های ممکن براساس شرح حال و معاینه بیمار، از ابزارهایی مانند نوار عصب و عضله یا سونوگرافی عصبی-اسکلتی-عضلانی استفاده کنند، که توسط متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی انجام می‌شود.
علاوه بر این موارد، پزشکان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ممکن است از روش‌های پاراکلینیک دیگر نیز استفاده کنند، از جمله آزمایشات تشخیصی پزشکی، عکس‌های رادیولوژی، MRI، CT Scan و دیگر روش‌های تشخیصی برای تشخیص یا پیگیری بیماری‌ها.
درمان بیماری‌ها توسط متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی
درمان بیماری‌ها توسط متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی از روش‌های متنوعی استفاده می‌کند که شامل موارد زیر می‌شوند:
- تجویز تخصصی فیزیوتراپی و کاردرمانی.
- ورزش درمانی.
- درمان‌های دستی مانند کایروپراکتیک.
- درمان‌های دارویی.
- تزریق در مفاصل و بافت نرم.
- تزریق تخصصی در ستون فقرات.
- تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP – platelet-rich plasma).
- ازن درمانی.
- تجویز کفش و کفی، بریس و اسپلینت مناسب (ارتز و پروتز).
- مدالیته‌های فیزیکی مانند لیزر پرتوان، شوک ویو، مگنت‌تراپی، تکارتراپی و …
- پرولوتراپی.
- بیوفیدبک.
- طب سوزنی.
- تزریق بوتاکس.
- ارائه درمان‌های متنوع غیرجراحی توسط متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی.
توجه به تفاوت‌ها و همپوشانی‌های ممکن بین متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی و رشته‌های دیگر پزشکی اهمیت دارد. برخی از حوزه‌های تشخیصی و درمانی در این رشته با رشته‌های دیگر همپوشانی دارند و ممکن است برای بیماران در انتخاب پزشکان مناسب گیج‌کننده باشد.
به عنوان مثال، تفاوت‌هایی بین متخصص طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی و متخصص ارتوپدی وجود دارد. هر دوی این رشته‌ها در تشخیص و درمان بیماری‌های مرتبط با مفصل‌ها، تاندون‌ها، عضلات و استخوان‌ها مشغول به کار هستند. اگر بیماری نیاز به جراحی یا گچ‌گیری دارد، متخصصان ارتوپدی وظیفه اصلی را ایفا می‌کنند. در موارد غیرجراحی، هر دو نوع متخصص ممکن است برای بیماران مناسب باشند. با این حال، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی مهارت بیشتری در اجرای درمان‌های فیزیکی و تجویز فیزیوتراپی تخصصی و ورزش درمانی دارند، در حالی که متخصصان ارتوپدی تجربه بیشتری در موارد نیازمند جراحی دارند.
در ادامه، تفاوت متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با متخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. در دو این رشته، انجام نوار عصب و عضله یکی از وظایف مشترک است، اما تخصص‌های آنها تفاوت‌های معناداری دارند.
بیماری‌های مرتبط با مغز و نخاع، مانند سکته مغزی، ضربه مغزی، ضایعه نخاعی و اسکلروز چندگانه (MS) به تخصص نورولوژی مرتبط هستند و متخصص طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی در این زمینه آموزش تخصصی ندیده‌اند. از طرف دیگر، بیماری‌های مرتبط با ستون فقرات، دیسک کمری و سیاتیک در دامنه تخصص متخصصان طب فیزیکی قرار دارند و متخصصان نورولوژی برای درمان این بیماری‌ها انتخاب مناسبی نیستند.
به عنوان مثال، در مورد یک فرد مبتلا به سکته مغزی، متخصص نورولوژی در مرحله حاد بیماری نقش اصلی را ایفا کرده و سعی در کنترل بیماری و کاهش آسیب می‌کند، در حالی که متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در مرحله بازتوانی و توانبخشی برای بهبود وضعیت عملکردی و کیفیت زندگی فرد در مقایسه با وضعیت قبل از سکته مغزی فعالیت می‌کند.
با توجه به تفاوت‌ها و تخصص‌های مختلف این دو رشته، همکاری بین متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی و نورولوژی به همراه اعضای تیم توانبخشی می‌تواند به بهبود نتایج درمانی بیماران کمک کند. به عنوان نمونه، در مورد افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، متخصص نورولوژی در مرحله حاد بیماری نقش ایفا می‌کند و بیماری را کنترل می‌کند و سعی در کاهش آسیب دارد. سپس متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در مرحله بازتوانی و توانبخشی به منظور بهبود وضعیت عملکردی و کیفیت زندگی افراد کمک می‌کند.
این تفاوت‌ها و همکاری‌ها بین مختصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی و دیگر رشته‌های پزشکی به درک بهتری از نقش هر تخصص در مراقبت از بیماران کمک می‌کنند.
تفاوت متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی با متخصصان جراحی مغز و اعصاب
در ایران، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی و متخصصان جراحی مغز و اعصاب هر دو رشته‌های تخصصی در حوزه پزشکی هستند. این دو رشته تخصصی تقاطع‌ها و همپوشانی‌هایی در زمینه تشخیص و درمان بیماران دارند، به خصوص بیمارانی که با مشکلات کمردرد و به خصوص بیرون‌زدگی دیسک و سیاتیکا روبرو هستند.
بهترین رویکرد در این موارد این است که بیمار تصمیم نگیرد که خودش را به درمان‌های غیرجراحی محدود کند. بهترین راهکار ابتدایی این است که بیمار به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کرده و تشخیص دقیقی برای علت کمردرد یا درد گردن دریافت کند. درصورتی که نیاز به جراحی فوری نباشد، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی می‌تواند روش‌های درمانی غیرجراحی و مناسب برای بیمار ارائه دهد و به کمک تمرینات و توانبخشی فیزیکی، بیمار را در بهبود وضعیتش یاری کند. اگر درمان‌های غیرجراحی به نتیجه منجر نشود، در این مرحله ممکن است مراجعه به یک جراح مغز و اعصاب مناسب باشد.
البته باید توجه داشت که موارد استثنایی وجود دارند که در آنها باید به صورت فوری به جراح مغز و اعصاب مراجعه کرد، مثلاً اگر بیمار دچار بی‌حسی در منطقه تناسلی و پایینی بدن، کاهش قابل توجهی در کنترل مثانه و روده، وضعیت اضطراری میانه‌ای یا ضعف پیشرونده در پایینی بدن باشد. در این موارد، باید به صورت اورژانسی به جراح مغز و اعصاب مراجعه کرد و ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید.
تفاوت متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با فیزیوتراپیست‌ها
تفاوت‌های مهمی بین متخصص طب فیزیکی و توانبخشی (فیزیاتریست) و فیزیوتراپیست‌ها وجود دارد. متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی یکی از ۲۳ رشته تخصصی پزشکی هستند و پس از گذراندن دوره‌های پزشکی عمومی و وارد شدن به دوره تخصصی، در تشخیص و درمان بیماران مهارت دارند. از طرفی، فیزیوتراپیست‌ها از ابتدا به تحصیل در زمینه فیزیوتراپی مشغول می‌شوند و معمولاً دوره‌های کارشناسی و ارشد در این زمینه را فرا می‌گیرند.
این تفاوت در دوره‌های آموزشی باعث می‌شود که متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی دارای مهارت‌ها و دانش بیشتری در تشخیص و درمان بیماران باشند و می‌توانند درمان‌های تخصصی‌تری را انجام دهند. به عنوان مثال، درمان‌های فیزیوتراپی به عنوان جزء از درمان‌های تخصصی توسط متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی تجویز و نظارت می‌شوند. در برخی کشورها، تجویز فیزیوتراپی به صورت تخصصی و متناسب با مشکل بیمار تنها در اختیار متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی قرار دارد.
تعامل و همکاری میان اعضای تیم توانبخشی، به ویژه متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و فیزیوتراپیست، می‌تواند به بهبود نتایج درمانی بیماران کمک کند. این تعامل به تشخیص دقیق‌تر و تدابیر مناسبتر در درمان بیماران منجر می‌شود.
تفاوت متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با کایروپراکتیک
کایروپراکتیک یک رشته پزشکی جایگزین است که به تنظیم و تطبیق مفاصل، به ویژه ستون فقرات، به منظور پیشگیری و درمان ناراحتی‌های اسکلتی عضلانی می‌پردازد. این رشته تمرکز خود را بر روی تنظیم مفاصل و تطبیق آنها قرار داده و از درمان‌های غیرجراحی بدون دارو استفاده می‌کند. کایروپراکتورها بیشترین توجه را به ورزش‌ها و تمرینات جهت بهبود سلامتی افراد می‌پردازند.
در ایران، هزینه‌های مراجعه به پزشکان تخصصی بسیار کمتر از کشورهای دیگر است و به عنوان مثال می‌توان با کمتر از دو دلار به پزشک متخصص مراجعه کرد. بنابراین، در کشور ما، کایروپراکتیک به دلیل هزینه کمتر و عدم تشخیص پزشکی نهایی درمان‌های غیرجراحی بسیار پراکنده است. به عبارت دیگر، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی فیزیکی به دلیل دانش و مهارت‌های بیشتر در تشخیص بیماری‌ها و تجویز درمان‌های تخصصی‌تر، بهترین گزینه برای درمان بیماران با مشکلات عضلانی و اسکلتی هستند.
در نهایت، اگر بیمار ترجیح می‌دهد از درمان‌های کایروپراکتیک استفاده کند، باید به افرادی از این رشته مراجعه کند که دوره پزشکی عمومی را گذرانده و به تشخیص بیماری‌های پزشکی مسلط باشند. این ترکیب می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک کند.
هیچ دیدگاهی ثبت نشده