فتق دیسک کمر و درمان تخصصی بیماری
دیسک‌های بین مهره‌ای نقش مهمی در قسمت پایینی ستون فقرات یعنی ناحیۀ کمری دارند و به عنوان ضربه‌گیر بین مهره‌ها عمل می‌کنند. در واقع این دیسک‌ها هستند که وزن قسمت بالایی بدن را بین مهره‌ها جابجا کرده و در عین حال طیف وسیعی از حرکات را در همۀ جهات امکان‌پذیر می‌سازند.
اگر دیسک‌های کمری بیرون زدگی (فتق) پیدا کنند و مقداری از مواد داخلی آنها به بیرون نشت کند. همین دیسک‌ها با فشاری که روی اعصاب ایجاد می‌کنند باعث ایجاد کمردرد و احتمالاً درد و علائم عصبی در پا خواهند شد.علائم فتق دیسک کمر معمولاً بدون هیچ دلیل مشخصی شروع می‌شود و یا ممکن است زمانی اتفاق بیافتد که شخصی چیز سنگینی را بلند کرده و یا حین بلند کردن اجسام، کمر خود را بچرخاند (حرکاتی که بیشترین فشار را بر دیسک‌ها وارد می‌کنند).
فتق دیسک کمر از جمله مشکلاتی است که به دفعات ممکن است به گوش ما خورده باشد و یا بارها آن را از اطرافیانمان شنیده باشیم. باید بدانیم که این مشکل اغلب در افراد 35 تا 50 ساله دیده می‌شود.
نحوۀ ایجاد فتق دیسک کمری
یک حلقۀ بیرونی سخت به نام آنولوس از هستۀ ژلاتینی مانند هر دیسک محافظت می‌کند. با افزایش سن و فرسودگی عمومی، دیسک‌ها کم کم مایع خود را از دست می‌دهند و در نتیجه به مرور از انعطاف‌پذیری آنها کاسته می‌شود. این فرآیند – که به عنوان تغییرات تخریبی دیسک شناخته می‌شود – در اوایل زندگی شروع شده و اغلب در بزرگسالگی خود را نشان می‌دهد.
اگر فشار یا استرسی بر ستون فقرات وارد شود، حلقۀ بیرونی دیسک ممکن است به سمت نخاع برآمده شده و یا دچار پارگی شود. اگر این در قسمت تحتانی کمر اتفاق بیافتد، بیرون زدگی دیسک ممکن است به ریشۀ عصب نخاعی فشار وارد کند. گاهاً مواد التهابی داخل هستۀ دیسک باعث تحریک ریشه‌های عصبی گردد. در نتیجه منجر به دردهایی در باسن و پایین پا خواهد شد.
ممکن است پزشک معالج به فردی که دچار فتق دیسک شده است، گفته باشد که بیماری دژنراتیو (تخریب) دیسک منجر به فتق دیسک کمر شده است. این اصطلاح هم می‌تواند هشدار دهنده و هم گمراه کننده باشد. بیماری دژنراتیو دیسک به خودی خود یک بیماری پیشرونده نیست و لزوماً باعث مشکلات مزمن یا مداوم نمی‌شود.
پیش آگهی
حدود 90 درصد از افرادی که فتق دیسک کمر را تجربه می‌کنند، شش هفته بعد هیچ علامتی نخواهند داشت. حتی اگر درمان دارویی نداشته باشند. محققین بر این باورند که علائم فتق دیسک کمر ممکن است به سه دلیل خود به خود برطرف شود:
بدن به عنوان یک مادۀ خارجی به فتق (بخش بیرون زدۀ دیسک) حمله می‌کند. اندازه بخش بیرون زده کوچک شده و بنابراین میزان پروتئین‌های التهابی نزدیک ریشه عصبی کاهش پیدا می‌کند.
با گذشت زمان مقداری از آب داخل دیسک جذب بدن شده و باعث جمع شدن دیسک می‌شود. دیسک کوچک‌تر کمتر به ریشه‌های عصبی فشار وارد خواهد آورد.
تمرینات اکستانسوری کمر ممکن است ناحیۀ فتق شده را از ریشه‌های عصبی دور کند. اینکه آیا ورزش می‌تواند این امر را محقق کند یا خیر، یکی از موضوعات بحث‌برانگیر در حیطۀ پزشکی است. اما در کل تصور می‌شود با انجام این تمرینات علائم بیماری بهتر می‌شوند.
اگرچه فتق دیسک کمر معمولاً زمانی توجه‌ها را به خود جلب می‌کند که درد شدیدی گرفته باشد. اما تحقیقات نشان می‌دهند که در برخی افراد این عارضه هیچگونه درد یا علامت دیگری ندارد. به همین دلیل است که باید در تشخیص دقت ویژه‌ای داشت تا مطمئن شویم فتق دیسک باعث بروز علائم بیمار شده و نه مشکل دیگر.
عناوین مختلف فتق دیسک
دیسک بیرون زده با اصطلاحات مختلفی از جمله پارگی دیسک، فتق دیسک، برآمدگی دیسک و یا لیز خوردگی دیسک شناخته می‌شوند. یکی دیگر از اصطلاحات رایج برای فتق دیسک، فشار بر روی عصب است. این اصطلاح تأثیری را که مواد فتق شده بر روی عصب مجاور می‌گذارد، توصیف می‌کند.
فتق دیسک کمر همچنین ممکن است با اشاره به علائم اصلی آن، مانند سیاتیک (که به دلیل نشت مواد دیسک بر روی عصب سیاتیک ایجاد می‌شود) توصیف شود. هنگامی که یک ریشۀ عصبی در قسمت تحتانی کمر که به عصب سیاتیک می‌رسد تحریک می‌شود. درد و علائم ممکن است در طول مسیر عصب سیاتیک انتشار پیدا کند. یعنی ران، پشت ساق پا و یا کف پاها.
در اکثریت قریب به اتفاق موارد، درد در عرض شش هفته کاهش می‌یابد. اما علیرغم مدت کوتاه آن، درد می‌تواند طاقت فرسا بوده و شرکت در فعالیت‌ها و مسئولیت‌های روزمره را دشوار کند. همچنین در برخی از موارد درد می‌تواند مزمن و/یا ناتوان کننده شود.
معمولاً فتق دیسک به عصب مجاور خود فشار آورده و باعث انتشار درد در طول عصب مربوطه می‌شود. بر همین اساس فتق دیسک شایع‌ترین علت سیاتیک است.
خصوصیات کلی دردهای ناشی از فتق دیسک کمری
درد پا:
درد ساق پا معمولاً بدتر از کمردرد است. اگر درد در طول مسیر عصب سیاتیک در پشت ساق پا منتشر شود، به آن درد سیاتیک یا رادیکولوپاتی گفته می‌شود.
درد عصبی:
درد عصبی معمولاً به صورت سوزشی، تیز، الکتریکی، انتشاری یا سوراخ کننده توصیف می‌شود. محل بروز علائم بستگی به متغیرهایی مانند محل فتق دیسک و شدت آن دارد. علائم ممکن است در قسمت پایین کمر، باسن، جلو یا پشت ران، ساق پا و یا انگشتان مشاهده شود و معمولاً یک‌طرفه‌اند. علائم عصبی، بی‌حسی، احساس سوزن سوزن شدن و یا ضعف ممکن است در ساق پا، پا و یا انگشتان تجربه شود.
افتادن پا (Foot drop):
علائم عصبی ناشی از فتق دیسک ممکن است شامل مشکل در بلند کردن پا هنگام راه رفتن یا ایستادن روی پنجۀ پا باشد. وضعیتی که به عنوان افتادگی پا (Foot drop) شناخته می‌شود.
اگر فتق دیسک باعث اسپاسم عضلانی کمر شود، درد ممکن است تا حدودی با یک یا دو روز استراحت نسبی، قرار دادن یخ یا گرما، نشستن با تکیه‌گاه یا دراز کشیدن به پشت با بالش زیر زانو تا حدودی کاهش یابد. در واقع می‌توان گفت درد الگوی مکانیکی داشته و با حرکت بدتر می‌شود.
درد ممکن است به دنبال ایستادن یا نشستن طولانی مدت یا بعد از راه رفتن (حتی در فاصله کوتاهی) ایجاد شود. خنده، عطسه یا سایر اقدامات ناگهانی نیز ممکن است درد را تشدید کند.
از دیگر مشخصه‌های این عارضه می‌توان به دردی اشاره کرد که با خم شدن به جلو بدتر می‌شود. بسیاری متوجه می شوند که وضعیت هایی مانند خم شدن به جلو حین ایستادن یا نشستن درد پا را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
علائم
علائم فتق دیسک کمری بسته به محل درگیری می‌تواند متفاوت باشد. در واقع هر ریشه‌ای که از نخاع جدا می‌شود مسئول عصب‌دهی به بخش خاصی از اندام تحتانی است. پس درگیری هر عصب تظاهر خاص خود را خواهد داشت؛ به عنوان مثال درگیری ریشه‌های عصبی سوم و چهارم کمری (L3-L4) باعث می‌شود تا در انجام تست رفلکس عضلۀ چهارسر ران (تستی که باز زدن چکش بر روی تاندون عضله توسط پزشک صورت می‌گیرد) ضعف دیده شود. همچنین در صورت درگیری این اعصاب درد در قدام ران و بر روی عضلۀ چهار سر کشیده می‌شود. دقت کنید که این درد با درد سیاتیک که در پشت ران و ساق پا کشیده می‌شود، متفاوت است.
درگیری ریشۀ پنجم کمری (L5) ناشی از فتق دیسک بین مهره‌های چهار و پنج، ممکن است موجب ضعف در بالا آوردن انگشت شست (عدم توانایی در راه رفتن روی پاشنه) و همچنین انتشار درد از باسن تا پاشنه و همچنین روی پا شود.
اگر ریشۀ عصبی S1 تحت فشار قرار بگیرد (فتق دیسک L5-S1) رفلکس مچ پا از بین رفته و یا ضعیف می‌شود و توانایی در راه رفتن بر روی پنجه‌ها با سختی همراه خواهد بود. بی‌حسی و درد نیز غالباً در بیرون ساق پا تا انگشت کوچک گزارش می‌شود.
به نظر می رسد درد ناشی از فتق دیسک کمر به طور ناگهانی رخ می دهد. اما معمولاً نتیجۀ یک روند تدریجی است. دیسک‌های ستون فقرات در سنین پایین دارای محتوای آب بالایی هستند که به دیسک‌ها کمک می‌کند تا انعطاف‌پذیر بمانند. با گذشت زمان به عنوان بخشی از روند طبیعی پیری، دیسک ها شروع به خشک شدن می‌کنند. این باعث می‌شود حلقه بیرونی سخت‌تر، دیسک شکننده‌تر و در برابر ترک خوردن و پارگی ناشی از حرکات نسبتاً خفیف (مانند برداشتن کیسه مواد غذایی، چرخاندن قسمت پایین کمر هنگام چرخاندن چوب گلف یا چرخش ساده برای سوار شدن به ماشین) آسیب‌پذیرتر شوند. از علت‌های دیگر که کمتر شایع هستند می‌توان به آسیب تروماتیک، مانند سقوط از یک ارتفاع یا تصادف رانندگی اشاره کرد.
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به فتق دیسک کمر را افزایش دهند
سن:
بیشترین خطر فتق دیسک کمری بین 35 تا 50 سالگی است. این بیماری به ندرت بعد از 80 سالگی دیده می‌شود.
جنسیت:
مردان تقریباً دو برابر بیشتر از زنان در معرض خطر فتق دیسک کمر هستند. شاید به علت قرار گرفتن در فعالیت‌ها و شغل‌هایی که نیاز به فعالیت فیزیکی بیشتری دارد.
شغل:
مشاغلی که نیاز به بلند کردن اجسام سنگین و سایر کارهای فیزیکی دارند با خطر بیشتر ابتلا به فتق دیسک کمر روبه‌رو هستند. فعالیت‌هایی همچون کشیدن، هل دادن و چرخاندن اگر به طور مکرر انجام شود، می‌تواند خطر را افزایش دهد.
چاقی:
وزن اضافی افراد فشار وارده بر ستون فقرات کمری را افزایش می‌دهد. بنابراین افراد چاق را مستعدِ فتق دیسک می‌کند.
سیگار:
نیکوتین جریان خونِ دیسک‌های ستون فقرات را کاهش داده و این امر تخریب دیسک را تسریع می‌کند. دیسک تخریب شده انعطاف پذیری کمتری داشته و احتمال پارگی یا ترک خوردن آن بیشتر از حد معمول است.
سابقۀ خانوادگی:
یافته‌هایی وجود دارند که نشان می‌دهد تغییرات تخریبی دیسک‌ها در یک خانواده ممکن است بیشتر دیده شود و این امر احتمالاً پایۀ ارثی داشته باشد.
کنترل اولیه درد برای فتق دیسک کمر
فتق دیسک کمر ممکن است همراه با درد شدید در کمر یا پا باشد. برای کاهش درد معمولاً کارهایی صورت می‌گیرند از جمله:
استفاده از یخ:
استفاده از یخ یا کیسه سرد ممکن است برای کاهش التهاب اولیه و اسپاسم عضلانی مرتبط با فتق دیسک کمر مفید باشد. ماساژ یخ نیز می تواند مفید باشد. یخ در 48 ساعت اول پس از شروع کمردرد بیشترین تأثیر را دارد.
داروهای ضد درد:
پزشک ممکن است داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) را مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای درمان درد و التهاب توصیه کند.
شل کننده‌های عضلانی:
اسپاسم عضلانی عموماً همراه با فتق دیسک کمر دیده می‌شود. این داروهای تجویزی ممکن است اسپاسم های دردناک را تسکین دهند.
گرما درمانی:
استفاده از گرما می‌تواند به تسکین اسپاسم دردناک عضلانی پس از 48 ساعت اول کمک کند. پک‌های گرمایشی، کمپرس گرم و روکش‌های حرارتی چسبی همگی گزینه‌های خوبی هستند. گرمای مرطوب، مانند حمام آب گرم نیز ممکن است مفید واقع شوند.
درمان های تخصصی‌تر برای فتق دیسک کمر
فیزیوتراپی:
فیزیوتراپی در آموزش کشش‌های هدفمند و تمرینات توانبخشی مهم است. در این برنامه همچنین ممکن است راه‌های ایمن‌تری برای انجام فعالیت های معمولی مانند بلند کردن و راه رفتن به بیمار آموزش دهد.
در فیزیوتراپی دستگاه‌های مختلفی از جمله لیزر، مگنت و تکار وجود دارند که به کاهش التهاب، تسریع در روند درمان و کاهش درد این افراد کمک کننده خواهد بود.
علاوه بر آن تمرینات اکستانسوری مکنزی و یا فلکسوری ویلیامز و همچنین درمان‌هایی همچون کشش ستون فقرات به کمک تخت مخصوص، از جمله اقدامات دیگری است که در فیزیوتراپی بسته به نوع عارضه کاربرد دارد.
سوزن خشک (Dry Needling) از جمله تکنیک‌های دیگر درمانی در فیزیوتراپی است که برای از بین بردن یا کاهش اسپاسم عضلانی ناشی از فتق دیسک ممکن است مفید باشد.
همچنین در یک نگاه تخصصی‌تر می‌توان علت فتق دیسک کمری را شناسایی کرده و در صورت امکان از عود مجدد آن پیشگیری کرد.
مسیر دیگری که در فیزیوتراپی دنبال می‌شود، جلوگیری از مزمن شدن درد و ادامه دار شدن علائم خواهد بود. این مرحله شاید یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که بایستی توسط فیزیوتراپیست صورت گیرد.
تزریق اپیدورال:
داروهای استروئیدی می‌توانند در برخی موارد باعث تسکین درد شود. هدف از تزریق استروئید اپیدورال، تسکین درد بیمار است تا بتواند در ادامه به درمان‌های دیگر بپردازد. غالباً اثرات متفاوت بوده و تسکین درد موقتی است.
طب سوزنی:
در طب سوزنی از سوزن های نازک در نقاط خاصی از بدن استفاده می‌شود تا درد ناشی از فتق دیسک کمری کاهش پیدا کند. سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) طب سوزنی را به عنوان درمانی برای تسکین انواع کمردرد تایید کرده است.
درمان شناختی- رفتاری:
امروزه از درمان‌های شناختی – رفتاری در کنترل دردهای مزمن و همچنین جلوگیری از مزمن شدن درد استفاده می‌شود.
ماساژ:
ماساژ درمانی می‌تواند با افزایش گردش خون، شل کردن عضلات و آزادسازی مسکن های طبیعی بدن به نام اندورفین، کمردرد را کاهش دهد. نکته مهم اینکه ماساژ بایستی توسط فرد متبحر و کار بلد صورت گیرد. در غیر این صورت ممکن است وضعیت بیمار بدتر شود.
جراحی:
همیشه جراحی آخرین قدم برای درمان فتق دیسک کمری است. با این وجود ممکن است شدت بیرون زدگی به اندازه‌ای زیاد باشد که جراح را مجاب به جراحی زودهنگام کند. در صورت داشتن علائمی همچون بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع، بی‌حسی زین‌اسبی شکل، ضعف عضلانی و یا درد پیشرونده حتماً باید با جراح مشورت داشته باشید.
نکته پایانی
حتما برای درمان خود به متخصص مربوطه مراجعه کنید. خود را به دست افراد سودجو یا کسانی که تخصصی در درمان ندارند. همچنین درد شما در حیطه تخصصی آنها نیست، نسپارید. بدانید که زمان یک مولفۀ بسیار مهم در درمان فتق دیسک‌های کمری است. اگر زمان مناسب را از دست بدهید شاید هیچوقت فرصت جبران آن را پیدا نکنید.
هیچ دیدگاهی ثبت نشده